Veel mensen denken bij archeologie aan de avonturen van Indiana Jones. Het dagelijks leven van de archeoloog is in werkelijkheid eenvoudiger maar zeker fascinerend. De ‘schatten’ van de archeologen bestaan vooral uit vlekjes in het zand, scherven – zelfs hele potten zijn zeldzaam, vuurstenen werktuigjes etc. Deze vondsten zijn historische ‘schatten’ want zij vertellen een stukje van de boeiende ongeschreven geschiedenis. Heel incidenteel worden er ook echte munten gevonden die getuigen van een roerige tijd.
Vier muntvondsten uit Barneveld
In Barneveld zijn in de afgelopen tweehonderd jaar een aantal muntvondsten gedaan. Deze vondsten geven ons belangrijke informatie. Waarom zijn zij immers door de eigenaar aan de grond toevertrouwd? Was het een spaarpotje of moest men door onvoorziene omstandigheden zijn bezit verbergen? De werkelijke reden blijft meestal verborgen maar bij de Barneveldse vondsten hebben we wel een vermoeden. Duidelijk is dat men niet meer instaat was om het verborgen kapitaal op te halen. Eerst iets over de vondsten, vervolgens over de mogelijke redenen waarom deze verborgen zijn en ten slotte iets over twee bijzondere exposities.
Wat weten we van deze vondsten?
In 1958 werden langs de Modderbeek naast een bruggetje in een kan 232 munten uit 1305-1422 gevonden. Het perceel stond in 1698 bekend als wed. Wouter Jacobs enck, Hagens tient. De munten zaten verborgen in een zogenaamd Jacobakannetje. Normaal zal deze gebruikt zijn voor het drinken van bier, maar in dit geval werden er kostbaarheden in verborgen. De kleine zilveren munten waren niet in goede staat, maar van de gouden munten werd vastgesteld dat er 11 van Johan van Beieren, 2 van Frederik van Blankenheim en een kwart nobel van de Engelse koning Eduard III waren. Het kannetje met een aantal munten is te bewonderen in Museum Nairac
Twee jaar eerder werd in Voorthuizen een muntvondst gedaan bestaande uit munten uit de periode 1415-1510. Ook in Elspeet, dat lang tot het ambt Barneveld hoorde, werd uit deze periode een vondst gedaan van 11 munten uit 1496-1515
De grootste muntvondst werd echter in 1871 gedaan. Bij het graven van een waterpomp kwam deze onverwacht tevoorschijn in de tuin van het toenmalige Trossenhuis. Dit huis stond in 1832 net buiten de bebouwde kom aan de Hessenweg. De gemeentesecretaris Bouwheer heeft in de negentiende eeuw de bewoners van dit huis geïnventariseerd. Het gaat terug naar Hendrik Verburgh die hier in 1705/1713 woonde. Het was echter al eerder in bezit van deze familie zoals blijkt uit onderstaande kaart uit 1697. Links van de kerk is de Schouthof ingetekend met daaronder het huis Verburgh. Het huis heeft zijn naam te danken aan een latere bewoner Luitenant Tros (1720/1728) gevolgd door mr. Jan Ipenburgh. Blijkbaar woonde hier al vroeg notabelen. Over de eerdere bewoners weten we jammer genoeg niets, maar gezien de munten moet er ook in de zestiende eeuw al een welgesteld iemand hebben gewoond. In een pot werden namelijk 2023 gouden munten gevonden uit de periode 1433 – 1546. Munten uit diverse landen waren vertegenwoordigd: Portugal, Spanje, Italië, Engeland en een groot aantal uit verschillende delen van Duitsland. Opvallend is dat slechts een klein aantal munten van Gelre en Utrecht aanwezig zijn. In 1912 werden de munten verkocht voor f 7.462,26. Slechts 8 munten zijn bewaard gebleven 4 munten in Museum Nairac en eveneens 4 exemplaren bij de Nederlandse Bank.
Wat zeggen deze muntvondsten?
Behalve dat het tot de verbeelding sprekende vondsten zijn, gaat het natuurlijk vooral om de historische waarde. Kunnen deze vondsten misschien te maken hebben met bepaalde ontwikkelingen in de vijftiende en zestiende eeuw?. De munten moeten omstreeks de sluitdatum van de jongste munt van iedere vondst zijn begraven. Dus circa 1422, 1510, 1515 en 1546. Het was een onrustige periode. 
De strijd tussen de hertog van Gelre en het Sticht, de strijd om de onafhankelijkheid van Gelre, de Gelderse oorlogen en die tussen Hoeken en Kabeljouwen evenals de godsdienstige ontwikkelingen tekende deze periode. Het was ook de tijd van keizer Karel V, de ontdekking van Amerika en van beroemde kunstenaars zoals Jeroen Bosch, Pieter Brueghel, Boticelli en Leonardo Da Vinci, maar ook van de pest.
Voor de gewone man in de Gelderse Vallei was het echter vooral ellende doordat continu bendes in diens van de een of andere heer of voor eigen rekening brandschattend rond trokken. In 1412 werd Nijkerk voor de zoveelste keer verwoest en mochten de bewoners een gracht en poorten bouwen rondom hun geplaagde dorp. In 1421 wordt melding gemaakt van de strijd rond Barneveld ‘Doe sij daer quamen, doe wonnen sij hem die lantweer af die te Barnevelt gemaeckt was, roofden en branden dat dorp te Barnevelt ende veel datter bijstont, ende onlange daerna togen die van Utrecht ende van Amersfoerde in die Veluwe, branden en roofden ter Schuer ende Voorthuijsen ende dat dorp te Putten, ende deden dair groote schade.” In 1428 werd Barneveld opnieuw geplunderd en de kerktoren (als verdedigingswerk) in brand geschoten bovendien werden 35 mannen gevangen genomen. Losgeld was immers een belangrijke bron van inkomen. Ook werden in dat jaar 200 stenen kanonskogels gemaakt voor ‘steenbussen’. De gevonden muntvondst van 1422 zal ongetwijfeld verborgen zijn in deze periode van schermutselingen. Mogelijk werd deze verborgen door de bewoners van een van de aangrenzende boerderijen of misschien wel door een reiziger die ter plaatse de Modderbeek overstak en het gevaar zag aankomen of het was een herkenbare plaats die hij niet terug kon vinden of erger.
Het was ook de periode van Jan van Schaffelaar die enkele decennia later aanvoerder (of bendeleider) was van een van de rondtrekkende en plunderende troepen. Hij verschanste zich in 1482 in de kerktoren met zijn ca 20 companen omdat hij in het nauw werd gedreven door troepen uit Amersfoort en Nijkerk. Door zijn sprong van de toren om zijn metgezellen te redden werd hij pas later symbool voor opofferingsgezindheid.
In 1517 werden opnieuw veel huizen in Barneveld verwoest en de kerk beschadigd. Ook in de voorgaande jaren was de omgeving van Barneveld voortdurend strijdtoneel. Voor wie hier meer over wil weten moet zeker eens de kronieken doornemen die door het archief van de gemeente Barneveld op internet zijn gezet. De twee muntvondsten van 1510 en 1515 hangen ongetwijfeld samen met deze roerige periode.
Alleen de vondst van 1546 kan nog niet onmiddellijk gekoppeld worden aan historische gebeurtenissen. Na 1540 wordt het even rustiger doordat er een eind kwam aan de strijd tussen Utrecht en Gelre. Wel bleef het onrustig door rondtrekkende benden. In 1568 begon de tachtigjarige oorlog en werden de godsdienstconflicten deels met geweld opgelost. Wat de directe aanleiding was om dit kapitaal kort na 1546 te verbergen is vooralsnog niet duidelijk. Wel moest de Veluwe in 1547 een schatting betalen aan Gelre betalen, waarbij Barneveld 1902 gulden moest opbrengen. Opmerkelijk is dat dit aanzienlijke bedrag bijna gelijk is aan het aantal munten dat bij het Trossenhuis is gevonden. Wanneer het inderdaad de schatting betrof moet het een extra ramp zijn geweest voor Barneveld. Deze was immers niet betaald en moest opnieuw worden geïnd…
Tentoonstellingen
In Museum Nairac is het kannetje en een aantal munten van de vondst aan de Modderbeek te zien in de tentoonstelling ‘1,2,3…. Veel! Barneveld verzamelt’ (tot 18 juni 2016).
In de tentoonstelling ‘Archeologie uit je achtertuin’ die 13 juni 2016 in het Rijksmuseum van Oudheden wordt geopend, is een van munten uit het laatste genoemde muntdepot te zien. Dit is mogelijk door een samenwerking van de gemeente Barneveld en Museum Nairac. Deze munt staat symbool voor een roerige periode in de geschiedenis met grote gevolgen voor de bewoners van het dorp . Jan van Schaffelaar is daarbij in latere tijden uitgegroeid tot een nationale bekendheid.